Ο χορός της τράτας

Την τρίτη μέρα της εαρινής ισημερίας έστηναν τον χορό «Ορμό» οι αρχαίοι Μεγαρείς. Την τρίτη μέρα του Πάσχα οι τωρινοί. Στον προαύλιο χώρο του Αη - Γιάννη του Γαλαίου, του επονομαζόμενου «Χορευταρά», μέχρι τα σήμερα οι Μεγαρίτισες χορεύουν με τις περίτεχνες τοπικές φορεσιές τους και το απαράμιλλο κάλος των αργών, υπερήφανων και σεμνών χορευτικών κινήσεων. Ο «Χορός της Τρίτης» λοιπόν έγινε «Χορός της Τράτας», από παραφθορά.

Γάλλος διπλωμάτης στα 1878 αναφέρει πως «... Αυτός ο χορός, που τη ρίζα του πρέπει να αναζητήσουμε στην αρχαιότητα, έχει ένα χαρακτήρα χαριτωμένης αγνότητας και συνάμα μελαγχολικής και παρθενικής κομψότητας... Συνειδητοποιήσαμε λοιπόν ότι ο χορός είναι ένα θρησκευτικό σύμβολο ή καλύτερα θα λέγαμε μια λατρευτική τελετή». Γερμανός περιηγητής το 1861 αναφέρει τον χορό ως «Κύκλιο των Αρχαίων» ανακαλύπτοντας ομοιότητες με παράσταση που υπήρχε στην ασπίδα του Αχιλλέα. Πανομοιότυπος αρχαίος χορός, αναπαριστάται σε τοιχογραφία που βρέθηκε στην πόλη Ρούβου της Κάτω Ιταλίας, περί το 400 π.Χ.

Πρόκειται πάντα για τον χορό Όρμο, χορό πεπλοφόρων παρθένων που χόρευαν προς τιμήν της θεάς Δήμητρας. Ο Λουκιανός τον περιγράφει ως κυκλικό χορό, του οποίου επικεφαλής ήταν ένας έφηβος που έσερνε τις κοπέλες που χόρευαν με κινήσεις χαριτωμένες και σοβαρές. Ο νεαρός χορευτής όμως επεδίδετο σε επιδέξιες φιγούρες, μιμούμενος πράξεις νεανικές και όσα υπόσχεται να κάνει μετά τον πόλεμο. Κάτι σαν τον πρωτοχορευτή στο τσάμικο. Η παρθένος που ακολουθεί δείχνει στις άλλες να χορεύουν κόσμια. Το σχήμα του χορού (όρμος = περιδέραιο = κύκλος), οι κόσμιες κινήσεις των κοριτσιών και οι επιδεκτικές του μπροστάρη εφήβου μάς οδηγούν στους σημερινούς «παραδοσιακούς» χορούς, όπως συρτό, καλαματιανό κ.ά.

Η εκδοχή που θέλει το έθιμο να ξεκινά κατά την τουρκοκρατία, σε ανάμνηση του κτισίματος μέσα σε μια μέρα του ναού του Αη - Γιάννη, ελέγχεται ως ανακριβής, μιας και η αρχαιολογία υποστηρίζει πως ο ναός είναι παλαιότερος, ενώ πολλές βελτιώσεις έγιναν στα κατοπινά χρόνια.

Να λοιπόν που στη γη των Μεγαραίων, που κατοικείται από τη νεολιθική εποχή, εκεί που ανακατεύθηκαν Ίωνες, Βοιωτοί και Δωριείς, τη γη από όπου ξεκίνησαν οι έποικοι του κατοπινού Βυζαντίου, μια μακριά, παλιά παράδοση συνεχίζεται. Είτε με προσφορές στη Δήμητρα είτε τιμώντας την Ανάσταση του Χριστού και τον Αη - Γιάννη τον Χορευταρά, οι νέες και οι νέοι των Μεγάρων συνεχίζουν με θρησκευτική ευλάβεια το πατροπαράδοτο έθιμο.

Καταγεγραμμένη ματαίωση αυτού του εθίμου υπάρχει για την Τρίτη του Πάσχα του 1941. Αιτία η γερμανική εισβολή και η βύθιση του υποβρυχίου «Παπανικολής». Τα επόμενα χρόνια της ναζιστικής κατοχής το έθιμο επανήλθε, αλλά χωρίς την οργάνωση κάποιων αρχών. Ο λαός των Μεγάρων αυτοβούλως, ερχόταν στο προαύλιο του Αη - Γιάννη για να επιτελέσει ένα πανάρχαιο λατρευτικό καθήκον. Να ζωντανέψει για άλλη μια φορά τον Χορό της Τράτας.

Έχουν πολύ ενδιαφέρον οι μεγαρίτικοι σκοποί και τα τραγούδια που οδηγούν τα βήματα του χορού. Εντύπωση κάνει ο χορός «Χατζηχρήστος» ή «Λεπενιώτης», στον οποίο συμμετέχουν και άνδρες. Ένα πάντρεμα συρτού και τσάμικου είναι, ανάλογα με τα κέφια του χορευτή που βρίσκεται στην κεφαλή του χορού. Δείγμα της επιρροής που δέχονται τα Μέγαρα από τη νησιωτική Ελλάδα μπροστά τους αλλά και από τη στεριανή παράδοση βόρεια και δυτικά τους.

Μακριά από στείρες αρχαιοπληξίες, αναμφίβολα ανακαλύπτει κανείς σε όλες τις εκφάνσεις της κοινωνικής και πολιτιστικής ζωής αυτού του τόπου ψήγματα πολύτιμα όλων όσοι πέρασαν από αυτή τη γη που τώρα φιλοξενεί κι εμάς. Ο «Χορός της Τράτας» είναι ένας σημερινός χορός, μια γιορτή που έρχεται από παλιά και κατευθύνεται σεμνά και υπερήφανα σαν τις κινήσεις του στο αύριο.

Σκουρολιάκος Πάνος